เคสน่าศึกษา 02 

ปวดหลังเป็นปีๆ เพราะหลังแอ่นแท้ๆ

อาการปวดหลัง ไม่ว่าจะอยู่ในช่วงวัยไหน ยังไงเสียเพื่อนๆก็คงเคยเป็นกันแทบทุกคนแน่นอน แต่สำหรับเคสนี้มีอาการปวดหลังเรื้อรังมานานมาก มีอาการปวดแบบเป็นๆหายๆอยู่ตลอดเวลา รักษาเท่าไหร่ก็ไม่หายขาดซะที รักษามาก็นานมาก แถมเป็นคนที่ออกกำลังกายอย่างสมํ่าเสมอด้วยนะ ทำไมคนที่ร่างกายแข็งแรง และออกกำลังกายอย่างสมํ่าเสมอถึงปวดหลังเรื้อรังได้ ในโพสนี้เราจะมาหาคำตอบกันครับผม

เพื่อไม่ให้โพสยาวเกินไปจนเพื่อนๆหลับคาบทความ ผมจะสรุปเลยนะครับ ปัญหาของคนไข้รายนี้ก็คือ 

**ปัญหาหลัก : 

คนไข้รายนี้เป็นคนมีบุคคลิกหลังแอ่น (lumbar hyperlordosis) ตลอดเวลาครับ ไม่ว่าจะยืน เดิน นอน นั่ง หลังจะแอ่นอย่างนี้ตลอดเลยนะ สังเกตุจากรูปภาพทางด้านหลังจะเห็นว่า คนไข้ยืนหลังแอ่นจนเห็นร่องหลังมันลึกเข้าไปเลย แล้วพอมองจากด้านข้าง จะเห็นคนไข้มีพุงยื่นออกมาด้วย ซึ่งคนไข้ไม่ใช่คนอ้วน หุ่นออกจะดีด้วยซํ้าไป แต่ดันมีพุงซะงั้น 

คนไข้มีลักษณะพุงยื่นหลังแอ่น สังเกตุจากเส้นลากที่เว้าเข้าไป

มองจากด้านหลัง จะเห็นเป็นร่องเว้าเข้าไปในร่องสันหลัง

ซึ่งในความเป็นจริงแล้วพุงที่เห็นไม่ได้เกิดจากไขมันที่หน้าท้องเยอะอะไรหรอกนะครับ แต่เกิดจากหลังที่แอ่นมากเนี่ยแหละ มันเลยทำให้ดูมีพุงนั่นเองครับผม 

*ปัญหารอง : 

โดยปัญหารองจะมีอยู่ 3 อย่างด้วยกัน คือ 

1) กล้ามเนื้อหลังส่วนเอวตึงมาก ซึ่งเป็นผลมาจากโครงสร้างกระดูกสันหลังระดับเอวที่แอ่นไปด้านหน้ามากๆ เลยทำให้กล้ามเนื้อหลังส่วนนี้ต้องออกแรงเกร็งตามไปด้วย เพื่อพยุงกระดูกสันหลังไม่ให้แอ่นไปมากกว่าเดิม 

แต่ด้วยหลังที่แอ่นตลอดเวลา กล้ามเนื้อหลังส่วนนี้จึงต้องเกร็งค้าง แล้วเมื่อเกร็งค้างนานๆ กล้ามเนื้อมันก็ล้า พอล้ามากๆเข้าก็กลายเป็นอาการปวดในที่สุด หากคนไข้รายนี้ไปนวดหลัง นวดแบบธรรมดาเลยนะ อาการปวดหลังจะดีขึ้นทันทีเลยครับ แต่ไม่นานอาการปวดหลังก็จะกลับมาเป็นใหม่ เพราะหลังตึง..เป็นเพียงปัญหารองของกระดูกสันหลังที่แอ่นอยู่นั่นเองครับผม

การรักษาในจุดนี้ผมก็ใช้การกด การคลายกล้ามเนื้อหลัง การยืดกล้ามเนื้อหลังธรรมดาๆเลยครับ เพื่อลดแรงตึงของกล้ามเนื้อ แล้วเตรียมพร้อมสำหรับการรักษาในส่วนอื่นต่อไป

2) กล้ามเนื้อกลุ่ม iliopsoas ที่อยู่ทางด้านหน้ากระดูกสันหลังส่วนเอวมันตึงมาก ซึ่งหากกล้ามเนื้อมัดนี้เกิดตึงมากๆ จะทำให้เราเกิดภาวะกระดูกสันหลังแอ่นได้ง่ายขึ้น เนื่องจากกล้ามเนื้อมัดนี้ไปเกาะที่หน้ากระดูกสันหลังตามภาพ พอกล้ามเนื้อตึงมันก็จะดึงให้หลังยื่นมาด้านหน้าจนหลังแอ่นในที่สุด โดยการที่กล้ามเนื้อมัดนี้ตึงได้เกิดได้หลายปัจจัยนะ เช่น ชอบนั่งทำงานนานๆ มีพฤติกรรมนั่งหลังแอ่น ชอบวิ่งออกกำลังกายโดยไม่ได้ยืดเหยียดกล้ามเนื้อให้มากพอ เป็นต้น 

การรักษาในส่วนที่ 2 นี้ผมก็คลายกล้ามเนื้อโดยใช้นิ้วกดๆคลึงๆไปที่หน้าท้องของคนไข้ (ตามภาพด้านล่าง) ซึ่งเป็นตำแหน่งของกล้ามเนื้อที่วางตัวอยู่นั่นเองครับ แล้วก็แน่นอน คนที่หลังแอ่นมากขนาดนี้ กล้ามเนื้อ iliopsoas จะตึงขนาดไหน อย่าว่าแต่กดเลยครับ แค่แตะลงไปเบาๆก็ตึงปวดจากหน้าท้องแล้วสะท้านไปทั่วทั้งหลังเลย 

3) ข้อกระดูกสันหลังระดับเอวยึดติดกันเป็นแผง สังเกตุได้จากที่ผมให้คนไข้ทำท่าแมวขู่ (cat pose) ถ้าคนที่กระดูกสันหลังมีความยืดหยุ่นดี เค้าจะสามารถทำหลังให้โค้งเป็นรูปตัว C ควํ่าได้ แต่สังเกตุรายนี้ให้ดี เค้าทำหลังโค้งได้เฉพาะหลังส่วนบน แต่หลังส่วนเอวดันเป็นเส้นตรงซะงั้น 

นั่นหมายความว่า คนไข้รายนี้มีปัญข้อกระดูกสันหลังยึดติดกันอย่างแน่นอน ซึ่งเป็นผลมาจากโครงสร้างหลังแอ่นที่เป็นมานานนั่นเองครับผม เคสนี้จะต้องใช้การดัดข้อกระดูกสันหลังที่ติดทั้งหมดให้เกิดการคลายตัว จนข้อกระดูกสันหลังเคลื่อนไหวได้เป็นอิสระแล้วสามารถทำหลังโค้งๆเป็นรูปตัว C ควํ่าได้ทั้งสันหลัง แต่แม้จะคลายข้อกระดูกสันหลังที่ติดดีแล้ว ก็ไม่ได้หมายความจะทำให้หลังหายแอ่นได้นะ ข้อติดก็ส่วนข้อติด หลังแอ่นก็ส่วนหลังแอ่น ไม่เกี่ยวกันครับ 

การรักษาในส่วนที่ 3 ก็จะใช้การดัดข้อสันหลังที่ติดทั้งหมดให้เกิดการคลายตัวก็เป็นอันเรียบร้อย แล้วจากนั้นก็เข้าสู่กระบวนการแก้หลังแอ่นซึ่งเป็นปัญหาใหญ่กันต่อเลยครับ

โดยการที่เราคลายข้อที่ติด จะทำให้คนไข้ฝึกปรับท่าเพื่อแก้หลังแอ่นทำได้ง่ายขึ้นเท่านั้นเองครับผม สังเกตุได้จากคนไข้หลายคนที่มารักษากับผม มักจะเคยไปรักษาโดยการดัดหลังให้มีเสียงกร๊อบๆ พอดัดจนเสียงดังปุ๊บ จะรู้สึกว่าหลังมันโล่งขึ้น หลังเบาขึ้นทันที แต่ประมาณ 2 สัปดาห์ หรือไม่ก็ 1 เดือน อาการปวดหลังก็จะค่อยๆกลับมาเป็นใหม่ได้ เพราะพฤติกรรมความเคยชินต่อการทำท่าแอ่นหลังขณะยืน เดิน นั่งยังคงมีอยู่ ถ้าจะให้หายขาดตลอดชีวิตเลย ต้องแก้ที่สมองครับ 

โดยการแก้ที่สมองในที่นี้ผมไม่ได้ให้ไปผ่าตัดเปลี่ยนสมองแต่อย่างใดนะ แต่ให้ใช้การปรับพฤติกรรม และปรับความรู้สึกให้เราม้วนก้นห่อหลังน้อยๆอยู่ตลอดเวลานั่นเองครับผม 

ซึ่งผมจะให้คนไข้ยืนหลับตาแล้วพยายามม้วนก้นขึ้น เก็บพุงหน่อยๆจนหลังมันหายแอ่น (ดูคลิปตัวอย่างการฝึกที่ลิงค์ด้านบนได้ครับ) จากนั้นก็ถามคนไข้ว่า "ขณะนี้รู้สึกว่าตัวเองยืนยังไง?" คนไข้จะตอบทันทีว่า "รู้สึกว่าตัวเองกำลังยืนห่อหลัง ทำหลังค่อมมากๆอยู่อ่ะ" พอคนไข้ตอบมาแบบนี้ ผมก็ให้คนไข้ลืมตาขึ้น แล้วมองกระจกทันที คนไข้ก็จะแปลกใจตัวเองว่า "ภาพในกระจกตัวเรายืนหลังตรงดีมากๆ หลังไม่แอ่น พุงก็ไม่ยื่นแล้ว (เหมือนภาพด้านล่างทางขวา) แต่ความรู้สึกตอนทำม้วนก้นเหมือนตัวเองกำลังยืนหลังค่อมมากๆอยู่เลยนะ ทำไมภาพที่เห็นกับความรู้สึกมันไม่ตรงกันเลย?" 

ซึ่งนั่นเป็นผลมาจากเส้นประสาทที่ควบคุมการเคลื่อนไหวข้อต่อแถวเชิงกรานและหลังระดับเอวมันคุ้นชินกับการทำงานแบบนี้อยู่ เราต้องใช้สติ (สมอง) เข้าไปสั่งการให้ม้วนก้นจนหลังมันตรงเป็นปกติอยู่ตลอดเวลา จนเส้นประสาทรอบๆข้อเชิงกรานมันเกิดการเรียนรู้ แล้วค่อยๆปรับความรู้สึกให้ตรงกับความเป็นจริงตามภาพที่เราเห็น พูดง่ายๆก็คือ เราต้องสอนเส้นประสาทส่วนนั้นให้มันจำใหม่ เรียนรู้ใหม่ทั้งหมด คนไข้ถึงจะหายปวดหลังได้อย่างถาวร แล้วไม่กลับมาหลังแอ่นจนปวดหลังได้อีกเลยตลอดชีวิต เพราะเราสามารถยืนในท่าที่ถูกต้องได้เป็นอัตโนมัติแล้วนั่นเองครับ

ส่วนจะใช้เวลานานแค่ไหนกว่าที่ตัวเราจะปรับพฤติกรรมได้นั้น มันขึ้นอยู่กับความถี่ของการฝึก และสติของตัวเองเนี่ยแหละครับ ถ้าขยันดีมากมีสติที่จะบังคับให้ม้วนก้นอยู่ตลอด บางรายแค่สัปดาห์เดียวหายขาดก็มี แต่บางราย 2 เดือนแล้วยังไม่หายก็มีเช่นกัน 

ในช่วงแรกของการฝึก มันจะยากที่จะควบคุมสติตัวเองให้ม้วนก้นอยู่ตลอดเวลา (เพื่อไม่ให้หลังแอ่น) ดังนั้น ผมจะต้องติดเทปรอบๆเชิงกรานเป็นตัวช่วย เพื่อให้การม้วนก้นขณะยืน-นั่งทำได้ง่าย และเป็นการเตือนสติของคนไข้เองด้วยนั่นเองครับ ซึ่งคนไข้ที่มีอาการแบบนี้ จะโดนผมติดเทปที่หลัง ที่เชิงกรานจนดูเหมือนมอมมี่ไปหลายคนอยู่นะ ฮาๆๆ