เมื่อไม่กี่วันก่อนคนแถวบ้านเดินมาหาผมพร้อมกับชี้ให้ดูที่ใต้ข้อพับเข่าของเค้า แล้วถามผมว่าตรงใต้ข้อพับเข่านี้มันคืออะไร พึ่งสังเกตุเห็นว่ามันบวมออกมา แบบนี้เค้าเรียกว่าเข่าบวมนํ้ารึเปล่า มันอันตรายมั้ย แล้วต้องไปให้หมอเจาะออกดีรึเปล่า ฉะนั้น ในบทความนี้เราจะมาหาคำตอบกันครับว่า ตรงที่บวมๆนี้มันคืออะไรกันนะ

สำหรับการบวมใต้ข้อพับเข่ามันมีหลายสาเหตุหลายปัจจัยด้วยกันนะ แต่ผมจะเลือกที่พบได้บ่อยมาให้เพื่อนๆได้ทราบกันอยู่ 2 สาเหตุ

1) เกิดจากร่างกายผลิตนํ้าเลี้ยงข้อเข่ามากเกินไป

โดยปกติแล้วร่างกายเราจะผลิตนํ้าเลี้ยงข้อ (synovial fluid) ซึ่งเปรียบเสมือนนํ้ามันหล่อลื่นให้ทุกๆข้อต่อทั่วร่างกายของเราอยู่แล้ว เพื่อให้การขยับข้อต่อขยับได้ราบลื่นไม่ติดขัด แต่เมื่อเราอายุมากขึ้น หมอนรองกระดูกข้อเข่าเริ่มหายไป ข้อเข่าเริ่มเสื่อมจากการใช้งานมานาน ข้อเข่าเริ่มฝืด เคลื่อนไหวข้อต่อได้ไม่ราบลื่นเหมือนก่อน

ร่างกายเราก็จับความผิดปกตินี้ได้ จึงเร่งการผลิตนํ้าเลี้ยงข้อเข่าให้มากขึ้นเพราะร่างกายมองว่าข้อเข่ามันเริ่มฝืดแล้ว เผื่อจะได้ทำให้เข่าขยับได้ลื่นขึ้นนั่นเอง ซึ่งดูเหมือนจะเป็นไอเดียที่เข้าท่าที่ร่างกายพยายามช่วยเหลือข้อเข่าของเรานะ

แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น ช่องว่างภายในข้อเข่าของเรามันมีอยู่อย่างจำกัด การที่มีนํ้าเลี้ยงข้อถูกเติมเข้ามามากเกินช่องว่างภายในข้อแบบนี้ มันทำให้เกิดแรงดันภายในข้อเข่ามากขึ้น แล้วดันเส้นเอ็นและเยื่อหุ้มข้อเข่ารอบๆให้ขยายตัวตามแรงดันภายในข้อเข่าที่มากขึ้น เปรียบเสมือนกับลูกโป่งที่ถูกใส่นํ้าเข้าไปมากๆจนมันพองตัวขึ้นมา

ซึ่งโดยทั่วไปคนที่เข่าบวมจากข้อเข่าเสื่อมในผู้สูงอายุ (หรือวัยกลางคนก็พบได้เช่นกัน) จะบวมรอบๆข้อเข่าเสมอกัน แต่ก็มีอีกบางกลุ่มที่ดันไปบวมเฉพาะใต้ข้อพับเข่าเท่านั้น ที่อื่นไม่บวมเลย ทำไมถึงเป็นเช่นนั้นล่ะ...?

นั่นก็เป็นเพราะว่า คนเหล่านั้นเค้ามีโครงสร้างข้อเข่าแอ่น (knee hyperextension) ร่วมด้วยนั่นเองครับ โดยการที่เข่าเราแอ่น มันทำให้เกิดแรงอัดที่เข่าทางด้านหน้ามากกว่าด้านหลัง นํ้าเลี้ยงข้อในข้อเข่าจึงถูกดันให้ไปทางด้านหลังมากกว่าปกติ

ผลที่ตามมาก็อย่างที่เราเห็นในรูปนั่นแหละครับ คือ ใต้ข้อพับเข่าจึงดูบวมนั่นเองครับผม แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น เราก็ไม่สามารถเหมารวมไปว่าคนที่เข่าแอ่นทุกคนจะต้องมีการบวมที่ใต้ข้อพับเข่าทุกคนนะ คนที่เข่าแอ่นหลายคนเค้าก็ไม่ได้บวมกันนะ

ซึ่งการที่เราจะบวมใต้ข้บพับเข่าได้นั้น ต้องมีปัจจัยดังนี้

- อายุ คือ เป็นผู้สูงอายุ

- มีภาะวะข้อเข่าเสื่อม

- มีภาวะข้อเข่าแอ่น (knee hyperextension)

- บางคนก็เข่าเสื่อมมากจนมีภาวะข้อเข่าโก่งร่วมด้วยก็มี

ส่วนวิธีการรักษาในเคสที่เข่าบวมแบบนี้ หลักๆจะใช้การออกกำลังกายบริหารข้อเข่าอย่างสมํ่าเสมอจนกล้ามเนื้อรอบๆข้อเข่ามันแข็งแรงดี ปัญหาเข่าบวมก็จะค่อยๆหายไปเองได้ครับ ไม่ใช่เรื่องน่าวิตกอะไรครับผม พูดง่ายๆคือ ถ้าอยากหายต้องออกกำลังกายเอาเองนะ

2) เกิดก้อนซีสต์ที่ใต้ข้อพับเข่าโดยตรง

สำหรับการบวมในสาเหตุที่ 2 นี้จะดูรุนแรงกว่าแบบแรกเล็กน้อยนะครับ ในแบบแรกเป็นการบวมแบบทั่วๆไป ซึ่งคนไข้โดยส่วนมากจะไม่ได้รู้สึกปวด หรือตึงใต้ข้อพับเข่าอะไรมากมายยังคงใช้ชีวิตได้ตามปกติ แต่ในแบบที่ 2 คนไข้จะรู้สึกว่ามีก้อนนูนที่ใต้ข้อพับเข่า แล้วก้อนก็มีความแข็ง เมื่อเดินหรือมีการขยับข้อเข่าก็จะรู้สึกปวด หรือรู้สึกตึงรั้งที่ใต้ข้อพับเข่า ซึ่งการเกิดก้อนซีสต์ที่ใต้ข้อพับเข่าแบบนี้มีชื่อเรียกว่า Baker's cyst นั่นเองครับ

สาเหตุการเกิด Baker's cyst 

สาเหตุการเกิดก็คล้ายๆกับแบบแรกนะ คือ ร่างกายมีการสร้างนํ้าหล่อเลี้ยงข้อเข่าที่มากเกินไป จากภาวะข้อเข่าอักเสบ มีประวัติเป็นเกาต์ หมอนรองกระดูกในเข่าบางส่วนฉีกขาด หรือเอ็นหุ้มข้อเข่าฉีกขาดบางส่วนจากการเล่นกีฬา หรืออุบัติเหตุ จึงทำให้เกิดการบวมที่เข่าขึ้น 

โดยในระยะแรกการบวมก็จะเป็นเหมือนการบวมนํ้าทั่วๆไป ยังไม่ได้เป็นก้อนแข็งที่ชัดเจน แต่เมื่อปล่อยทิ้งไว้ในระยะยาวนํ้าหล่อลื่นก็เกิดการจับตัวกับตะกอนเศษเนื้อเยื่อในเข่าบางส่วนทำให้เกิดการแข็งตัวขึ้นจนเป็นก้อนแข็งๆขึ้น จนเป็นที่มาของการเกิด Baker's cyst  

ส่วนเหตุที่เกิดก้อนแข็งๆใต้ข้อพับเข่าแทนที่จะเป็นด้านหน้า หรือด้านข้างก็เนื่องจากว่า ที่ใต้ข้อพับเข่าไม่มีกระดูก หรือกล้ามเนื้อที่มีความหนาอะไรเลย เป็นแค่เยื่อพังผืดบางๆมาปิดไว้เท่านั้น สารนํ้าต่างๆจึงไหลมารวมที่ใต้ข้อพับได้ง่ายจนเกิดการบวมที่ใต้ข้อพับเข่านั่นเองครับผม

เมื่อเกิดเป็นก้อนแข็งๆที่ใต้ข้อพับเข่า ตัวคนไข้จะรู้สึกถึงความผิดปกติ เช่น... 

- คลำพบก้อนที่ใต้ข้อพับเข่า 

- เมื่อยืนหรือเดินนานๆจะมีอาการปวดใต้ข้อพับเข่า  

- บางรายแค่ขยับเข่าก็รู้สึกปวดใต้เข่าแล้วก็มี 

- งอเข่าลำบากเหมือนมีอะไรมารั้งที่ใต้เข่าเอาไว้ 

- เมื่อพยายามพับเข่าให้สุดจะรู้สึกปวดใต้ข้อพับเข่ามากขึ้น

การรักษา Baker's cyst 

โดยปกติก้อนซีต์ที่ใต้เข่ามันสามารถหายได้เองครับ การดูแลในระยะที่เป็นช่วงแรกก็คือ เลี่ยงการเดิน เลี่ยงการใช้ขาข้างที่เป็นปวดเพราะอาจไปกระตุ้นให้เกิดการบวมมากขึ้นได้ หมั่นประคบเย็นที่ใต้ข้อพับเข่า 15 นาทีทุกๆ 1 ชั่วโมง แล้วก็อย่าพยายามกด คลึง นวดตรงก้อนนั้นนะครับ เพราะมันไม่ได้ช่วยให้ก้อนซีต์หายไป ในทางตรงกันข้ามมันจะยิ่งทำให้เกิดการอักเสบแล้วบวมมากกว่าเดิมได้ครับผม 

ในกรณีที่ก้อนซีสต์มีขนาดใหญ่ และปวดมากจริงๆผมก็แนะนำให้ไปปรึกษาแพทย์โดยตรงเลยดีกว่าครับ